Η ΠΑΛΑΙΟΠΟΛΗ

Η ΑΡΧΑΙΑ ΚΕΡΚΥΡΑ

Η Κέρκυρα αποτελεί το βορειότερο και το δεύτερο σε μέγεθος από τα νησιά του Ιονίου Πελάγους. Λόγω της επίκαιρης γεωγραφικής της θέσης υπήρξε από την αρχαιότητα ένα σταυροδρόμι πολιτισμών.

Κατά τον 8^ο αιώνα π.Χ. οι πιο σημαντικές ελληνικές πόλεις οργάνωναν αποστολές για την ίδρυση αποικιών προς τη Δύση, με την Κέρκυρα να αποτελεί σημαντικό σταθμό στο θαλάσσιο αυτό δρόμο. Το 734 π.Χ., οι Κορίνθιοι με αρχηγό το Χερσικράτη, καταγόμενο από το αριστοκρατικό γένος των Βακχιαδών, ίδρυσαν στο νησί αποικία και της έδωσαν το όνομα Χερσούπολη. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, που αναφέρεται από τον Πλούταρχο, είχε προηγηθεί στα μέσα του 8^ου αιώνα π.Χ. βραχύβια εγκατάσταση των Ερετριέων, οι οποίοι τελικά εκδιώχθηκαν από τους Κορινθίους.

Οι αποικιστές επέλεξαν να κτίσουν την πόλη τους στη σημερινή χερσόνησο του Κανονιού, σε ιδιαίτερα ευνοϊκή γεωγραφική θέση Model
Χάρτης με τα σημαντικότερα μνημεία της αρχαίας Κέρκυρας., που πλαισιωνόταν από δύο φυσικά λιμάνια. Αρχαιολογικές ενδείξεις ανάγουν την κατοίκηση της θέσης στα τέλη του 8^ου αιώνα π.Χ. Η χερσόνησος του Κανονιού βρίσκεται περίπου 4 χλμ. νότια της σύγχρονης πόλης της Κέρκυρας.

Πληροφορίες για την τοπογραφία της αρχαίας πόλης αντλούμε τόσο από τα ανασκαφικά δεδομένα όσο και από αναφορές σε φιλολογικές πηγές. Ιδιαίτερα σημαντικές είναι οι περιγραφές που περιέχονται στο βιβλίο ΙΙΙ της Ιστορίας του Θουκυδίδη, όπου με αφορμή τη διήγηση των «Κερκυραϊκών», δηλαδή της εμφύλιας διαμάχης δημοκρατικών και ολιγαρχικών που ξέσπασε το 427 π.Χ., γίνονται αναφορές σε περιοχές και μνημεία της πόλης. Ο Θουκυδίδης κάνει λοιπόν λόγο για τα δυο λιμάνια της, τον Υλλαϊκό στα νοτιοδυτικά, ο οποίος ταυτίζεται από τους ερευνητές με τη σημερινή λιμνοθάλασσα Χαλικιόπουλου και τον «πρός τήν h1πειρον» λιμένα στα βορειοανατολικά, γνωστό αλλιώς και ως λιμάνι του Αλκινόου, ο οποίος τοποθετείται στο νότιο τμήμα του κόλπου της Γαρίτσας. Σύμφωνα με το Θουκυδίδη στο τελευταίο λιμάνι, και μάλιστα πολύ κοντά στην αγορά, υπήρχε νεώριο, όπου φυλάσσονταν οι τριήρεις του κερκυραϊκού στόλου.

Μια άλλη περιοχή της πόλης που αναφέρεται από το Θουκυδίδη είναι τα «μετέωρα», τα οποία πιθανότατα ταυτίζονται με τη λοφώδη έκταση στο ανατολικό τμήμα της χερσονήσου του Κανονιού, γνωστή σήμερα ως κτήμα του Mon Repos, όπου έχουν αποκαλυφθεί σημαντικά ιερά της πόλης, όπως ο ναός της Ήρας (Ηραίον), ο υπαίθριος ναός του Κορκυραίου Απόλλωνα και ο ναός του Καρδακίου. Περιγραφή του Ηραίου, όπως και της ευρύτερης περιοχής του, γίνεται επίσης από τον αρχαίο ιστορικό, ο οποίος αναφέρει πως απέναντι από το ιερό υπήρχε μικρό νησί.

Το διάστημα από τον 5^ο έως τον 3^ο αιώνα π.Χ. η Κέρκυρα εξελίχθηκε σταδιακά σε σημαντική ναυτική δύναμη. Όπως μας πληροφορεί ο ιστορικός Θουκυδίδης, γύρω στα 453 π.Χ., όταν η Κέρκυρα συγκρούστηκε με την Κόρινθο για την κοινή αποικία τους την Επίδαμνο, διέθετε στόλο αποτελούμενο από 120 τριήρεις. Χάρη στο εμπόριο και στις επαφές με τις διάφορες πόλεις της Αδριατικής και της Μεσογείου η Κέρκυρα κατάφερε να συγκεντρώσει πλούτο και να αναδειχθεί σε ισχυρή οικονομική δύναμη. Είναι ενδεικτικό πως ο Όμηρος στην Οδύσσεια παρουσιάζει τους Φαίακες, τους κατοίκους της Σχερίας (ονομασία που αποδίδεται στην Κέρκυρα), ως σπουδαίους ναυτικούς και την πόλη τους καλά οργανωμένη, περιτειχισμένη με ψηλό τείχος και «αμφίδυμο» λιμάνι, κοντά στο οποίο βρισκόταν η αγορά και το Ιερό του Ποσειδώνα.

Ο ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΟΠΟΛΗΣ

Το όνομα Παλαιόπολη, το οποίο συναντάται για πρώτη φορά σε πηγές του 17ου αιώνα μ.Χ., χαρακτηρίζει την περιοχή που εκτείνεται από τον όρμο της Γαρίτσας μέχρι και τη χερσόνησο του Κανονιού. Ο όρος αυτός χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει την εγκαταλελειμμένη αρχαία πόλη της Κέρκυρας (γνωστή ως Κορκύρα), της οποίας κάποια ερείπια ήταν τότε ορατά. Οι ανασκαφικές ενδείξεις μαρτυρούν ότι η περιοχή αυτή κατοικήθηκε για πρώτη φορά στα τέλη του 8ου αιώνα π.Χ. και για αιώνες αποτελούσε κομβικό σημείο της αρχαίας πόλης, η οποία σταδιακά άρχισε να εγκαταλείπεται κατά τον 6ο αιώνα μ.Χ., οπότε και η οικιστική δραστηριότητα μεταφέρθηκε στην περιοχή του σημερινού Παλαιού Φρουρίου.
Οι σημαντικότεροι χώροι που έχουν εντοπιστεί στην περιοχή της Παλαιόπολης είναι:

Η αγορά της αρχαίας πόλης που ήταν τόπος συνάθροισης ανθρώπων και αποτελούσε το οικονομικό, πολιτικό, θρησκευτικό και διοικητικό κέντρο της. Στον ευρύτερο χώρο της σώζονται ακόμη και σήμερα διάσπαρτα μνημεία διαφόρων περιόδων ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζουν το ελληνιστικό Ωδείο ή Βουλευτήριο, η ρωμαϊκή Στοά και η Παλαιοχριστιανική Βασιλική της Αγίας Κερκύρας (5ος -6ος αι. μ.Χ.).
Δυο λουτρικά συγκροτήματα των ρωμαϊκών χρόνων (φωτο Στουρνάρας 2005).
Τμήμα νεωρίου κλασικών χρόνων (5ος αι. π.Χ.), που συνδέεται με το λιμάνι του Αλκινόου.
Το αρχαϊκό Ιερό της Αρτέμιδος-Γοργούς (580 π.Χ.).
Τμήμα πύργου του αρχαίου τείχους της πόλης των κλασικών χρόνων (5ος αι. π.Χ.).

ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΩΝ ΑΝΑΣΚΑΦΩΝ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΟΠΟΛΗΣ

Οι πρώτες ανασκαφικές έρευνες στην περιοχή της Παλαιόπολης ξεκίνησαν την περίοδο της Γαλλικής κυριαρχίας στο νησί (Αυτοκρατορικοί Γάλλοι 1807-1814), κατά την προσπάθεια διάνοιξης οχυρωματικής τάφρου, με σκοπό την ένωση των δύο λιμένων (1812-1813), οπότε και εντοπίστηκαν σημαντικές αρχαιότητες. Το ίδιο χρονικό διάστημα έγινε απόπειρα εξερεύνησης του σπηλαίου που βρισκόταν πίσω από την Παλαιοχριστιανική Βασιλική και σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση είχε κρυμμένους θησαυρούς. Το 1846 ακολούθησε έρευνα δυτικά του ναού, όπου αποκαλύφθηκε τμήμα του ψηφιδωτού δαπέδου του νάρθηκα. Περιορισμένη ανασκαφική έρευνα πραγματοποιήθηκε από τον αρχιτέκτονα W. Dörpfeld το 1912, ο οποίος επίσης ανέλαβε τον ίδιο χρόνο τη διεύθυνση της ανασκαφής του Ιερού της Αρτέμιδος Γοργούς. Οι ανασκαφές
Γενική άποψη ανασκαφής Ιερού Αρτέμιδος (1912-1914). στο χώρο του Ιερού άρχισαν το 1910, όταν βρέθηκαν τυχαία τμήματα του δυτικού αετώματος του ναού με τη μορφή της Αρτέμιδος-Γοργούς. Το ανασκαφικό έργο ανέλαβε αρχικά ο έλληνας αρχαιολόγος Φρειδερίκος Βερσάκης, αλλά στη συνέχεια η διεύθυνση της ανασκαφής εκχωρήθηκε στο Γερμανό αυτοκράτορα Γουλιέλμο Κάιζερ ІІ, ο οποίος τη χρηματοδότησε ως το 1914 και όρισε διευθυντή της το γερμανό αρχιτέκτονα Wilhelm Dörpfeld. Με την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου οι εργασίες σταμάτησαν, για να ξεκινήσουν εκ νέου το 1920 υπό τη διεύθυνση του αρχαιολόγου Κωνσταντίνου Ρωμαίου.
Οι συστηματικές ανασκαφές
Γενική άποψη ανασκαφής Ιερού Αρτέμιδος (1912-1914). στην περιοχή της παλαιοχριστιανικής Βασιλικής
Παλαιοχριστιανική βασιλική της Αγίας Κερκύρας ξεκίνησαν το 1936 από την Αρχαιολογική Εταιρεία και με υπεύθυνους τους αρχαιολόγους Α. Ξυγγόπουλο και Ι. Παπαδημητρίου. Το 1939 ο Ι. Παπαδημητρίου πραγματοποίησε ανασκαφική έρευνα, η οποία συνοδεύτηκε από αναστηλωτικές και στερεωτικές εργασίες.
Από το 1955 έως το 1959 την έρευνα στην περιοχή ανέλαβε ο Β.Γ. Καλλιπολίτης. Αποτέλεσμα των ερευνών αυτών ήταν να αποκαλυφθεί τμήμα ψηφιδωτού δαπέδου, πιθανώς από το βαπτιστήριο του ναού, αλλά και να διαπιστωθεί, βάσει κυρίως των κινητών ευρημάτων (κεραμεική), ότι η εν λόγω θέση αποτελούσε το κέντρο της αρχαίας πόλης και κατοικούνταν ήδη από τον 8ο αι. π.Χ. Ο Καλλιπολίτης επεσήμανε επίσης ότι για την κατασκευή της βασιλικής είχε χρησιμοποιηθεί οικοδομικό υλικό, το οποίο συλλέχθηκε από κατεστραμμένα οικοδομήματα της αρχαίας πόλης. Ακόμα αποκάλυψε κάτω από τα θεμέλια της Βασιλικής ένα αρχαίο καμπυλόγραμμο οικοδόμημα, το οποίο πιθανότατα αποτελούσε Βουλευτήριο και σε διάφορα σημεία της ανασκαφής εντόπισε τμήματα από το πλακόστρωτο δάπεδο της αρχαίας αγοράς.
Κατά τη διάρκεια των ετών 1961-1964, στο κτήμα του Ινστιτούτου Ελαίας που βρίσκεται δυτικά της αρχαίας αγοράς, αποκαλύφθηκε τμήμα ρωμαϊκού βαλανείου, το οποίο αρχικά ανασκάφθηκε από τον Β. Καλλιπολίτη και στη συνέχεια από τους Γ. Δοντά και Π. Καλλιγά. Το λουτρό βάσει των ευρημάτων φαίνεται πως ιδρύθηκε στα τέλη του 1ου ή στις αρχές του 2ου αι. μ.Χ. και καταστράφηκε μετά τα τέλη του 5ου ή στις αρχές του 6ου αι. μ.Χ. Σήμερα σώζονται τέσσερις μεγάλες αίθουσες, δύο μικρότερες και ένας διάδρομος καθώς και ένας χώρος που πιθανώς αποτελούσε εσωτερική αυλή.
Από το 1987 και έως το 1996 πραγματοποιήθηκαν συστηματικές ανασκαφές
Γενική άποψη ανασκαφής Ιερού Αρτέμιδος (1912-1914) στο χώρο της Παλαιόπολης, υπό τη διεύθυνση της Η΄Εφορείας Αρχαιοτήτων σε συνεργασία με το πανεπιστήμιο Louvain La Neuve του Βελγίου και το πανεπιστήμιο Brown των ΗΠΑ. Αποτέλεσμα αυτών των ερευνών ήταν να έρθουν στο φως σημαντικές αρχαιότητες που προστέθηκαν στις ήδη υπάρχουσες, όπως οι εγκαταστάσεις του λιμένα του Αλκινόου
Χάρτης με αρχαιότητες στην περιοχή της Παλαιόπολης. και τμήμα της αρχαίας αγοράς
Χάρτης με αρχαιότητες στην περιοχή της Παλαιόπολης. βόρεια της παλαιοχριστιανικής Βασιλικής
Παλαιοχριστιανική βασιλική της Αγίας Κερκύρας. Επίσης ανασκάφτηκε ένα λουτρικό συγκρότημα
Παλαιοχριστιανική βασιλική της Αγίας Κερκύρας των υστερορωμαϊκών χρόνων, ενώ παράλληλα ερευνήθηκε περαιτέρω ο χώρος της αγοράς, όπου αποκαλύφθηκαν οικιστικά κατάλοιπα, ψηφιδωτά δάπεδα και τμήμα Ιωνικής Στοάς.